متشابه القرآن و مختلفه (کتاب)

متشابه القرآن و مختلفه اثر محمد بن على بن شهر آشوب مازندرانى (متوفاى ۵۸۸ هجرى) یک تفسیر قرآن موضوعى است که محور آن آیات متشابه و محتاج به توضیح و آیات مورد اختلاف علما در موضوعات گوناگون است.

مؤلف

محمد بن علی ابن شهرآشوب، ملقّب به رشيد‌ الدين و عز‌ الدين و شيخ الطائفه (588- 489ه‍ ق / 1192- 1096م) فقيه شیعه، محدث، مفسّر، اديب، شاعر و مطّلع نسبت به رجال و احاديث است. اساتید وی، فتّال نيشابورى، طبرسى، ابومنصور طبرسی، ابوالفتوح رازی، قطب الدین راوندی و آثار او "معالم العلماء"، "متشابه القرآن و مختلفه" و "‏المناقب" می باشد. ابن شهر آشوب در سال 588ق در شهر حلب از دنيا رفت.

پیشینه تألیف

قرآن دریاى عمیقى است که هرکس گوشه‌اى از آن را دیده، غرق آن شده و محو جمال و زیبایى آن گشته است. عناوین مورد تحقیق در قرآن بسیار فراوانند و علاوه بر تفسیر و تأویل، عناوینى از قبیل: ناسخ و منسوخ، مَجازهاى قرآن، اسباب النزول، غریب القرآن، اعراب قرآن، لغات قرآن، فضائل قرآن، علم قراءت و تجوید و... هم تألیفاتى را به خود اختصاص داده‌اند.

یکى از موضوعات مهم قرآنى مسئله محکم و متشابه است. در این زمینه اولین کسى که دست به قلم برده حمزة بن حبیب زیات کوفى متوفاى ۱۵۶ هجرى و از اصحاب امام صادق علیه السلام است که معروف به امام القّراء مى‌باشد. پس از او دیگران نیز کتبى با نام متشابه القرآن تألیف نمودند از جمله:

- ابو عبد الله محمد بن هارون - حسن بن حسن بن موسى نوبختى م ۳۱۰ ه - محمد بن احمد عمیدى صاحب تنقیح البلاغه م ۴۳۳ ه - صدر المتألهین شیرازى م ۱۰۵۰ ه، و... .

عناوین کتاب

کتاب متشابه القرآن در دو جلد تألیف شده است. جلد اول این کتاب شامل:

۱- بحث‌هاى توحید و اصول دین و صفات الهى

۲- خلقت آسمان و زمین و دیگر موجودات

۳- سعادت و شقاوت و قضا و قدر

۴- نبوت و قصص أنبیاء علیهم السلام

۵- بحث‌هاى متفرقه به عنوان مفردات

جلد دوم کتاب نیز شامل بحث‌هایى است از جمله:

۱- آیات قرآن پیرامون پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله

۲- فضائل اهل بیت پیامبر علیهم السلام

۳- موضوعات متفرقه مانند توبه، قیامت و...

۴- آیات اصول فقه و فقه

۵- ناسخ و منسوخ

۶- نوادر

روش بحث

ابن شهر آشوب مازندرانى در این کتاب بحث‌ها را چینش موضوعى داده و از تفسیر ترتیبى قرآن اجتناب کرده، علت آن هم روشن است زیرا دسترسى به مطلب مورد نظر و بحث دلخواه به سادگى امکان پذیر است.

در این کتاب تمام قرآن تفسیر نشده، بلکه فقط آیات متشابه و آیاتى که مورد اختلاف علما یا مفسرین قرار گرفته‌اند تبیین شده‌اند, لذا دسترسى به مطلب دلخواه در این نوع تفسیر گزینشى مشکل است.

با ترتیب موضوعى و قرار دادن هر دسته آیات در یک عنوان، اولا تمام آیات مربوط به یک موضوع به سهولت بررسى مى‌گردد و ثانیا از تکرار بسیارى از آیات در جاهاى مختلف کتاب پرهیز مى‌شود و لازم نیست در هر کجا به موضوع خاصى رسید تمام آیات سابق و لاحق را در آن موضوع تکرار کند.

کار تحقیق و تصحیح و مقابله کتاب و استخراج آیات در این چاپ بر عهده حجة الاسلام حسن مصطفوى بوده و در ابتداى کتاب نیز علامه شهرستانى مقدمه‌اى بر آن نوشته و بحث‌هایى پیرامون محکم و متشابه و حکمت وجود متشابه در قرآن آورده که بسیار زیبا و خواندنى است. در پایان کتاب فهرست مطالب آمده و پس از آن فهرست آیاتِ بحث شده در کتاب، به ترتیب سوره‌هاى قرآن ذکر شده است.

منبع

نرم افزار جامع التفاسیر، بخش کتابشناسی.

متن کتاب متشابه القرآن و مختلفه

متشابه القرآن و مختلفه